In de westerse wereld is autonomie een groot goed. Een beetje liberaal wil dat mensen de vrijheid krijgen om zelf keuzes te maken. Maar wat nou als een verbod op sociale media ertoe leidt dat we autonomer – en dus vrijer – worden?
Autonomie als (te ambitieus) ideaal?
Toen ik in 2015 met mijn stage begon, was ik ervan overtuigd dat autonomie behalve het grootste goed, een gegeven is. Autonomie is een buzzword in het onderwijs, maar om goede redenen. Ik wilde de autonomie van leerlingen respecteren en stimuleren. In die volgorde. Ik moest er laatst weer aan denken, toen ik met één van mijn 5H’ers zat te praten. Jonge meid, vlotte denkster. ‘Meneer, u kunt ons niet loslaten, ik heb sturing nodig’ zei ze.
Hoewel ik het stoer vind dat ze dit uitspreekt, vond ik het aanvankelijk ook te makkelijk. Het is mijn droom dat leerlingen zelfstandige denkers worden die zelf hun eigen afwegingen maken. Dus heb ik dan de neiging om te zeggen: ‘Ik heb liever dat je op eigen kracht een zeven haalt, dan dat je een acht haalt omdat ík jou de hele tijd op de huid zit.’ Dat gaat straks op het hbo immers ook niet gebeuren, daar zullen ze het ook zelf moeten fixen.
Een grote glimlach; ‘Maar meneer, kijk eens om u heen, niemand doet iets.’
Ze overdrijft, maar ik zie haar punt.
Ik ben mijn ideeën over autonomie dan ook steeds meer aan het nuanceren. Daarbij heroverweeg ik hoe we autonomie op school zouden moeten vormgeven. Autonomie blijft belangrijk, maar is ook iets dat je moet leren. Iets dat moet groeien. Iets dat binnen kaders plaatsvindt. En iets dat we niet onnodig moeten verstoren of hinderen.
Brengt volwassenheid vrije wil?
Dat autonomie niet alleen voor kinderen lastig kan zijn, maar ook voor volwassenen, werd vorige week duidelijk. ‘De grootste vervuiler is man, hoogopgeleid en stemt VVD’ kopte Trouw. Maar op sociale media struikelde men er vooral over dat D66’ers en GroenLinksers veel vliegen, terwijl zij toch altijd de mond vol hebben van het milieu. Zo stelde De Telegraaf (onterecht) dat ‘Mileufreaks vaak ergste vervuiler‘ zijn.
De Telegraaf overdrijft, maar ik zie haar punt.
Uiteindelijk is het ook voor volwassenen niet altijd makkelijk om in overeenstemming met je idealen te handelen. Verleidingen kunnen groot zijn, of de samenleving kan bepaalde eisen stellen aan je gedrag die in strijd zijn met wat je zelf het liefst zou doen. Soms kan het zelfs zo zijn, dat de wensen van de samenleving niet overeenkomen met de verwachtingen die diezelfde maatschappij aan ons stelt. Zo werd vorig jaar bekend dat ‘smartphoneverslaving bij ouders zorgt voor gedragsproblemen bij kinderen‘. Dit alles brengt een hoop vragen en morele dilemma’s met zich mee.
Beschermen we de economie of onze kinderen?
Als volwassenen al worstelen met het maken van autonome keuzes, hoe moeilijk moet het dan wel niet voor kinderen zijn? Op school zijn er sowieso al legio verleidingen, maar ik wil me er vandaag op één in het bijzonder richten: ‘sociale’ media. Deze ‘sociale’ media roven onze aandacht. Onder het mom van vrijheid kun je stellen dat we hier niets mee hoeven, maar te vaak wordt ‘vrijheid’ als dekmantel voor ‘economische belangen’ gebruikt. En te vaak lijden grote groepen mensen onder economische belangen, die in het bijzonder een selecte groep dienen.
Het is niet voor het eerst dat ik de economie hier noem. De bedrijven met de grootste financiële waarde van dit moment zijn tech-bedrijven. Zij hebben er belang bij om onze autonomie te ondergraven, omdat het hen geld oplevert. En wij zijn gerust bereid onze ziel te verkopen, zolang dat maar betekent dat we niet hoeven te betalen voor toegang tot ‘sociale’ netwerken.
Ik hoor sommige mensen al denken, jij zit toch ook de hele godganse dag op Twitter?
Ze overdrijven, maar ik zie hun punt.
Een verbod op sociale media?
Gelukkig ben ik daar op voorbereid. Ik hoop namelijk dat jullie mijn punt inmiddels ook zien; de mens is minder autonoom dan hij graag zou willen. Dát is precies het punt dat D66 en GroenLinks (onbedoeld) maken: het kan ons enorm helpen om collectief kaders te scheppen, want als we dat niet doen, gaat de mens zichzelf maar al te makkelijk te buiten.
Dus zou het niet juist een ontzettende blijk van autonomie zijn, als we collectief tegen tech-bedrijven zouden zeggen: we verbieden jullie software totdat jullie al die verslavende mechanismen eruit halen? Mechanismen die misbruik maken van de zwakheden van de menselijke geest tolereren we niet langer. Hoe kan het dat we verdovende middelen verbieden of het gebruik ervan ontmoedigen, terwijl dit verdovende middel vrij verkrijgbaar is?
De vergelijking met MTV en computerspelletjes gaat mank, omdat we de tv met beeldbuis niet 24/7 op ons lichaam droegen.
Misschien moeten we de schreeuw om hulp van mijn leerling uit 5H beantwoorden met een streep in het zand. Door te zeggen: er komt een ban op sociale media zolang die onze kinderen verslaafd maken. Natuurlijk zal er weerstand zijn, maar welke junk zit juichend in de afkickkliniek?
Wellicht is het minder een beperking van de vrijheid, dan dat het overtuigend bewijst dat wij écht autonome wezens zijn.
Wil je meer lezen over hoe een beperking van de vrijheid gelijktijdig de vrijheid kan vergroten? Lees Isaiah Berlin over vrijheid.
